Bart Magnus schreef een recensie over Salomé voor UrbanMag.
Fatale blikken in een prachtige afgrond
De maan fascineert de man. Dat heeft ze altijd gedaan. Hoe helderder, hoe extatischer. Hoe schimmiger, hoe geheimzinniger. Ze bepaalt de getijden en voedt het bijgeloof. Haar cyclus loopt gelijk met die van de vrouw. En dat is niet toevallig. Koning Herodes vergelijkt de maan met een waanzinnige vrouw. Zijn soldaten associëren haar met de dood. En zij kunnen het weten. Ze stonden ’s nachts meer dan eens op wacht voor de poorten van het paleis.
Cie Hatsjie timmerde de afgelopen jaren met volle overgave verder aan een stek in het Hasseltse toneellandschap. Villa Basta is zowat hun thuishaven en het gezellige kunstencentrum België hun vaste premièreplek geworden. Regisseur en tekstschrijver Brecht Hermans zocht zijn weg langs enerzijds humoristische producties waarin puur spelplezier primeerden op inhoud (Da’k u nie vast kan houden) en anderzijds het serieuzere adaptatiewerk, zoals het prachtige Dood in Venetië van twee jaar terug. Salomé, gebaseerd op het toneelstuk van Oscar Wilde, zit volop in dit laatste spoor.
Koning Herodes is gaan lopen met Herodias, de vrouw van zijn broer. Wanneer de profeet Johannes De Doper het gedrag van Herodes op de korrel neemt, gooit die hem in de gevangenis. Herodes is bang van de profeet omwille van de schade die hij hem kan toebrengen, maar hecht tegelijk veel belang aan zijn voorspellingen. Niemand mag zijn kostbare gevangene zien.
Herodes’ nieuwe vrouw, (nu koningin) Herodias, heeft een beeldschone dochter: Salomé. Deze jonge femme fatale is zo verbluffend en ondoorgrondelijk dat alle mannen vluchten in beschrijvingen van de maan om de toestand te beschrijven waarin haar nabijheid hen dwingt. Ook al beschrijven ze de maan, de eigenschappen die ze haar toedichten zijn die van Salomé, de vrouw naar wie ze tegen hun eigen wil in smachtend verlangen. De maan, zeer prominent aanwezig in deze voorstelling, wordt soms omschreven als een waanzinnige vrouw, soms als de dood. Het ene hoeft het andere niet uit te sluiten, zo blijkt. Als maan=waanzinnige vrouw en maan=dood, dan is de waanzinnige vrouw als de dood, zo leert ons de meest elementaire wiskunde. Salomé staat inderdaad gelijk aan de dood. Elke man die naar haar durft te kijken, gaat onherroepelijk ten onder.
Zelf verlangt Salomé enkel naar het verbodene. Dat is in dit geval Johannes De Doper, veilig achter slot en grendel in het paleis van koning Herodes. Met sprekend gemak windt Salomé een van Herodes’ soldaten rond haar vinger en beveelt hem de profeet voor haar te halen. “Kijk niet naar haar!” roept de een andere soldaat zijn kompaan toe, “Je kijkt te veel naar haar!” Hij beseft maar al te goed dat het kijken hemzelf al fataal is geworden. Wanneer hij kort nadien zelfmoord pleegt, laat zijn dood een grote plas bloed achter op het koninklijk terras. Zelfs de maan kleurt rood. Een teken aan de wand voor wat komen gaat.
Het lijk van de soldaat wordt ontbloot en gebalsemd, waarna acteur Peter Hendrikx van rol wisselt en koningin Herodias begint te spelen. Enkele momenten staat een spiernaakte man met lippenstift de echtgenote van Herodes te spelen. Een verwarrend moment dat misschien een puur praktische ingreep is, maar net zo goed kan worden gezien als een knipoog naar de seksuele escapades van Oscar Wilde of een bevestiging van het vermoeden dat het Herodes eerder om Salomé dan om haar (onvrouwelijke) moeder te doen is.
Wanneer Salomé Johannes te zien krijgt, wordt ze zelf verliefd. Ook zij is een vrouw van vlees en bloed. De verovering gaat echter een stuk minder vlot dan gepland. Johannes, asceet en dus eerder van het mystieke type, weigert haar een blik in de ogen. Salomé trekt heel haar truukendoos open en overstelpt Johannes met lof, zoals het een mysticus als muziek in de oren klinkt. Ze vereert hem met superlatieven in een terminologie die rechtstreeks uit het oud-testamentische Hooglied komt. Johannes geeft geen kik. Hij onthoudt zich trouwens niet enkel van blikken, blozen of enige intiemere lichamelijke activiteit. Zijn ascese wordt doorgetrokken tot in zijn taal, die zonder woorden is. Terwijl andere personages kwistig rondstrooien met poëtische replieken, communiceert Johannes zijn profetieën enkel doorheen een elektrische gitaar. De muziek die daaruit voortkomt heeft grotendeels een communicatieve functie. Ze is veel minder sfeerscheppende omkadering dan dat in vorige producties van Cie Hatsjie met gitarist Pieterjan Hermans het geval was.
Salomé, die het gewoon is om haar zin te krijgen van de mannelijke soort, kan Johannes’ afwijzing niet verkroppen. Koning Herodes is treurig. Zijn huwelijk met Herodias heeft hem nog niet dichter bij zijn ultieme verlangen, Salomé, kunnen brengen. Herodes vraagt Salomé om voor hem te dansen. In ruil mag ze vragen wat ze maar wil. Salomé stemt toe, maar eist in ruil het hoofd van Johannes. Herodias kijkt goedkeurend toe. Herodes is erin geluisd.
Brecht Hermans voorzag de Salomé van Cie Hatsjie van een vrij strakke, klassiek aandoende tekst, die ook volledig op die manier wordt gebracht: plechtig en statig, met een haast shakespeareaanse inslag. Dat levert homogeen, maar collectief sterk spel op, waardoor de nodige aandacht naar de tekst gaat. Enkel Christiaan Mommeyer put als Herodes regelmatig uit andere registers. De waanzin waartoe Salomé hem drijft wordt af en toe aandoenlijk grappig, waardoor – om in de lijn van Shakespeare te blijven - de koning paradoxaal genoeg eerder de nar van het stuk wordt.
De strakke eenvoud is ook terug te vinden in de kostuums en het decor, bestaande uit een aantal zuilen met daarop hoofden. De verticaliteit van de zuilen loopt door in de podiumopstelling. Drie speelvlakken van verschillende hoogte delen ruimtes in en laten toe om hiërarchische verhoudingen tussen personages weer te geven zonder dat daar extra rekwisieten voor nodig zijn. Zo heeft koning Herodes geen nood aan een troon, maar komt hij telkens afgedaald van de hoogste regionen. Salomé speelt door haar plaatsing tegenover de soldaat zeer duidelijk uit wie van hen de touwtjes in handen heeft. Enkel de belichting loopt wat uit de strakke pas die het geheel kenmerkt. Wat niet wil zeggen dat er geen aandacht aan is besteed. Er zijn een aantal snelle, goedgekozen lichtwissels en de steeds terugkerende maan krijgt een herkenbare, sfeervolle kleur. Toch is er nog al te veel heen- en weergeflikker met het licht op momenten waar dat de voorstelling niet ten goede komt. Een zeer mooie eindscène komt niet volledig tot ontplooiing door een merkwaardige lichtkeuze.
Net als Dood in Venetië vertrekt Salomé bij een fascinatie voor het ‘kijken’ om uit te komen bij de destructieve kracht die schuilt in bedrieglijk onschuldige schoonheid en liefde. Deze twee compleet verschillende verhalen, in een compleet andere tijd en setting, zijn geen toevallige keuze. Cie Hatsjie heeft het voor universele thema’s en slaagt erin ze met een persoonlijke invulling te vertalen naar een podium. Salomé is een zware brok theater van een intensiteit die recht uit het hart komt.
Door het hoofd van Johannes te eisen heeft Salomé Herodes op een tere plek geraakt. De bevrediging van zijn verlangen om naar de dansende Salomé te kijken heeft hem ertoe gedwongen zijn meest dierbare bezit te vermoorden: de profeet Johannes. Herodes komt zijn belofte na, maar beslist kort daarna dat ook Salomé dood moet. Twee maal moet dezelfde soldaat de verschrikkelijke klus opknappen. De dood van Salomé doodt tegelijk ook het laatste levensverlangen van de laatste twee overgebleven mannen. Hun enige uitweg is zelfmoord.
De meeste mooie jonge vrouwen zijn als sterretjes, een enkele als de zon. Met Salomé is het anders: ze is als de maan, een dood lichaam. Ze blijft verschroeiend schijnen, zelfs na haar dood, vanwege de zon die erachter schuilgaat. Het doden van de femme fatale dringt haar fatalisme niet terug. De dood keert als een onvermijdelijke boomerang terug. Omdat ze liefheeft. Net zozeer als de liefde.
CREDITS:
Tekst en regie: Brecht Hermans (naar Oscar Wilde)
Met: Nele Guiljam, Pieterjan Hermans, Christiaan Mommeyer, Koel Ilsen en Peter Hendrikx
Gezien op 26 september in kunstencentrum België (Hasselt).
Salomé speelt nog in oktober in Theater Tinnenpot (Gent), CC Gildhof (Tielt) en PleinTheater (Amsterdam).